Herdenking voor 43 explosie-doden in Muiden: "Deze slachtoffers verdienen een monument"

Jarenlang stond er in Muiden een kruitfabriek. Dat bracht broodwinning voor velen, maar regelmatig ook een hoop opschudding. Letterlijk, want maar liefst 19 keer ontplofte de boel.

Als kind maakte Guus Kroon enkele explosies bewust mee. "Toen ik 10 was, in 1966, was de grootste," vertelt Kroon. Hij was bij de gymnastiekvereniging op de brug aan het spelen toen het gebeurde. "Een enorme dreun. De ruiten van de gymzaal sloegen naar binnen en de vloer was bezaaid met glasscherven, waar wij op blote voeten tussen liepen." Snel mochten alle kinderen naar huis. "Overal in Muiden zag je gebroken ruiten, gordijnen aan flarden, kapotte meubels. Een grote ravage." 

Van 1702 tot 2004 stond kruitfabriek De Krijgsman in Muiden. Eerst een kruitmolen, later een fabriek. In ruim drie eeuwen tijd vielen er tijdens de kruitproductie 43 doden, bij in totaal dus 19 ontploffingen.

Met zoveel slachtoffers, was de kruitfabriek dan een vloek of een zegen voor vestingstad Muiden? "De kruitproductie heeft altijd twee gezichten gehad", vertelt Kroon. "Aan de ene kant zorgde het voor werkgelegenheid. Muidenaren hebben eeuwenlang profijt gehad van de fabriek, ook bijvoorbeeld doordat de fabriek lokale sportclubs sponsorde." 

Maar er was ook een keerzijde. "Een kruitfabriek in je woonplaats is natuurlijk gevaarlijk. De ontploffingen maakten diepe indruk op de inwoners. Keer op keer vielen er slachtoffers, zowel doden als gewonden, en was er veel schade in de stad," aldus Kroon. Muiden leefde volgens hem in feite op de rand van een levende vulkaan. "Dat levert vruchtbare grond op, maar ook altijd een groot risico. Je weet nooit wat er gebeurt."

Omgekomen oud-oom

De grootste ramp was vandaag precies 76 jaar geleden, op 17 januari 1947 tijdens een transport van Duitse granaten. Veertien militairen en drie burgers uit Muiden kwamen hierbij om het leven. Een oud-oom van Guus Kroon was één van de doden. Voor Kroon de aanleiding om sinds 2006  jaarlijks een herdenking te organiseren.

En nu is er dan een echte herdenkingsplek. "Ik ben er heel blij mee", vertelt Kroon. Vijf jaar geleden nam hij het initiatief. "Het was af en toe tegen de stroom op zwemmen, maar dat het monument er nu is, is een bekroning op mijn werk. De slachtoffers van de kruitfabriek verdienen een waardig eerbetoon en dit is een mooie plek waar we ze kunnen herdenken", aldus Kroon. 

Smalspoormonument

De kruitfabriek sloot uiteindelijk in 2004 definitief haar deuren. Op het oude terrein van de fabriek verrijst inmiddels een nieuwe wijk: de Krijgsman. In 2017 werd daar onder het asfalt van het Kruitpad een stuk overgebleven smalspoor gevonden, op de plek van de explosie in 1947. Daar is nu het monument van gemaakt. De herdenkingsplek ligt zo'n honderd meter van de vindplek, tegenover de basisschool in de nieuwe wijk de Krijgsman. 

Sommigen vinden het Smalspoormonument lijken op het Nationaal Monument Westerbork, dat ook bestaat uit een stuk spoorrails. Volgens Guus is het nooit de bedoeling geweest om die suggestie te wekken. "Dit stuk spoor ziet er echt anders uit. Maar ik ga nog op zoek naar een lorrie, een wagentje, voor op het spoor. Dan ligt de vergelijking minder voor de hand."

Tekst gaat door onder de foto. 

De herdenking vanmiddag bestaat uit twee delen. Om 13.00 uur worden op de Algemene Begraafplaats Muiden vijf bordjes met QR-codes onthuld. Om 13.30 uur volgt een stille tocht naar het smalspoormonument in de nieuwe wijk de Krijgsman. Hier wordt de ceremonie vervolgd met toespraken en het voorlezen van de namen van alle 43 explosie-slachtoffers.

Guus Kroon heeft zijn best gedaan om zoveel mogelijk nabestaanden uit te nodigen, maar iedereen die erbij wil zijn is welkom.

Vorig jaar vond de herdenking plaats in het voormalige ketelhuis van de kruitfabriek. Een emotioneel moment voor oud-werknemer Cor Wouda, die in 1970 een explosie overleefde. Bekijk die beelden hieronder.