In Jappenkamp opgegroeide Nel (82) voor het eerst bij Indiëherdenking in Den Helder

Nel is in 1941 geboren op Java. Haar ouders zijn Nederlands; haar Haagse vader was een KNIL-militair en haar moeder had haar jeugd ook in Nederlands-Indië doorgebracht. Toen ze één jaar oud was, brak ook in dit deel van het koninkrijk de oorlog uit.

Ze kwam met haar ouders in een Japans interneringskamp terecht. Tijdens de oorlog overleed haar vader in dit kamp aan kanker. Hij had geen schijn van kans, zegt ze. "Van de Japanners kreeg hij geen medicijnen." Ze heeft weinig herinneringen aan hem, al heeft ze nog wel foto's. "Ik heb bij zijn sterfbed gezeten, maar daar weet ik niets meer van."

Op haar vijfde gaat ze naar Nederland, om twee jaar later weer terug te gaan. Met haar moeder, stiefvader en in Nederland geboren halfbroertje vestigden ze zich op Sumatra. Daar woonde ze tot haar twaalfde, als het (inmiddels uitgebreide) gezin definitief terug gaat.

Tranen

Maar de band met de Indische archipel is gebleven. "Ik voel me half Nederlands en half Indisch, maar trek wel meer naar Indonesië." Ze is op latere leeftijd teruggegaan naar het land. "Ik had geluk, want ik heb alles nog teruggevonden - dat kunnen veel anderen niet zeggen. Ook het huis van mijn ouders. In tranen liep ik door hun huis. Zelfs de tuin was nog hetzelfde."

Haar moeder heeft altijd gezwegen over haar verleden en over Nels vader. "Ik was wel altijd nieuwsgierig en wilde graag meer weten. Maar dan kreeg ik alleen maar te horen dat hij aardig was." Onlangs kwam de officiële overlijdensakte - in het Japans - boven water van haar vader. Een bestuurslid van de Nederlandse Japanvereniging wist die voor haar te vertalen. "Ik stond er raar van te kijken. Vooral de jaartallen waren gek, maar zij gebruikten een andere kalender."

Tekst gaat verder onder de foto.

Via Melany Tegelberg (62) van Hortus Overzee kwam Nel in contact met de Japanse mevrouw. Tegelberg, die Indische roots heeft, mocht dit jaar de rede uitspreken tijdens de herdenking in Den Helder. Ze vertelde daarin over haar Nederlandse vader en Indische moeder, hoe haar moeder in een kamp had gezeten en hoe zij daar de rest van haar leven over had gezwegen.

"Ze sprak met geen woord over haar oorlogservaringen, maar had respect voor Nederland, het volkslied en het Koningshuis. En ze vond de herdenkingen altijd heel belangrijk. Want zo'n oorlog mocht je nooit meer meemaken", vertelt Tegelberg. "En hoewel ze blij was dat er in 1988 een Indisch monument kwam in Den Haag, was ze ook gefrustreerd dat die er pas na 43 jaar was. Ze ging er elk jaar heen - zelfs toen ze al aan het dementeren was - en ik vond het ontroerend hoe ze die beelden aanraakte. Erover praten kon ze niet, maar aanraken wel."

Dag van bevrijding 

Tegelbergs moeder vond het ook ingewikkeld dat de Indiëherdenking van 15 augustus er altijd maar een beetje bij hing. "Terwijl dit de datum is waarop het héle koninkrijk was bevrijd. Waarom is er het 4 en 5 Mei Comité? Waarom heet dat niet het 4 en 5 Mei én 15 Augustus Comité? Of nog beter: het 15 Augustus Comité als algemene dag van de bevrijding?"

Docent Carel-Vincent van de Graaff (36) herkent de cultuur van het zwijgen binnen de Indische gemeenschap. Ook zijn opa en oma vertelden niet over wat ze hadden meegemaakt. Hij ontwikkelde een schoolproject over de Indische geschiedenis voor groep 8 van 'zijn' basisschool, de Windwijzer in Den Helder. "Voor mij persoonlijk is de herdenking belangrijk vanwege het trauma van er nooit over kunnen spreken. Het is een stukje heling, want de wond is toch doorgegeven. Mijn positie als leraar gebruik ik om de nieuwe generatie te kunnen vertellen wat er is gebeurd."

Van de Graaff en Tegelberg hebben beide Indische roots, maar zijn in Nederland geboren. Toch voelen zij zich nergens echt bijhoren. "Ik voel me een wereldburger", zegt Tegelberg. "Maar toen ik in Indonesië was, voelde het wel heel goed. Het voelde als thuis."

Marine

Den Helder heeft een vrij grote Indische gemeenschap. Dat komt ook mede door de Marine die in de stad gevestigd is. Daardoor is deze herdenking daar ook elk jaar. Al begrijpt Van de Graaff eigenlijk niet waarom de focus toch altijd ligt op Den Haag: "want juist Den Helder heeft een grote band met de Indische archipel". Nel zal de herdenking in Den Helder in ieder geval niet meer overslaan: "Als het qua gezondheid kan, ga ik volgend jaar zeker weer heen."

Van de Graaff maakte ook een vlog-documentaire voor zijn schoolproject: