Bijna overal gaat het slecht met de grutto, behalve in een polder onder Amstelveen

Boer Kees Lambalk heeft zijn weiland in Ouderkerk aan de Amstel in twee delen gesplitst. Links maait hij het gras kort, strak en netjes. Ideaal voor zijn koeien. Rechts staat het gras hoog, met een hoop veldzuring, bloemen en kruiden. Niet omdat Lambalk lui is, maar omdat weidevogels rond deze tijd van het jaar nestjes bouwen in het hoge gras. Maaien doet de boer pas in juni, als alle kleine grutto’s groot genoeg zijn om weg te vliegen als de maaimachine eraan komt. 

Lambalk is een uitzondering. Want weidevogels, zoals de grutto, de kieviet en de tureluur, hebben het zwaar in Nederland. Bedreigd door de intensieve landbouw nam het aantal weidevogels vanaf 1990 met 45 procent af, meldde het CBS vorige week. Boeren maaien het gras vaak te kort of midden in het broedseizoen. 

Maar hier, in de Bovenkerkerpolder, vlak onder Amsterdam, pakken de boeren het anders aan. Ze verenigden zich in de coöperatie Boeren van Amstel, produceren samen volle melk voor de stad én richten hun weiland zo in dat er ieder jaar een flinke groep grutto’s kan nestelen. Dit jaar zitten er alleen al 150 gruttoparen in de polder, waarvan 119 met kuikens. 

Tekst gaat door onder de foto

Het brein achter de samenwerking is Mark Kuiper, coördinator van Agrarisch Collectief Noord-Holland Zuid. Door het weiland te bestuderen, de waterstand te reguleren en eindeloos veel kopjes koffies aan keukentafels van boeren is het hem gelukt om de gruttopopulatie in dit gebied te behouden. "Hier hebben we het echt samen, van onderaf, voor elkaar gekregen." 

Lessen trekken

En dat is opmerkelijk. Want pogingen van overheden en natuurorganisaties om boeren zover te krijgen weidevogels te beschermen, mislukten vaak. De Rekenkamer constateerde in 2021 dat het beleid om weidevogels te behouden 'niet heeft gewerkt'. Tussen 2001 en 2020 groeide de subsidie voor boeren van 4,2 miljoen tot 33,4 miljoen, maar daalde het aantal broedparen van 60.000 tot 30.000. 'Acht keer zoveel geld, maar de helft minder grutto’s.'

Zo deed Lambalk zo’n vijftien jaar geleden mee met 'Nederland Gruttoland', een project van de Vogelbescherming. Boeren kregen per nest een vergoeding. "50 gulden voor een grutto, 25 voor een kieviet." Het project trok een hoop 'knoeiers', herinnert Lambalk zich. "Het maakte voor veel boeren niet uit of er wel of niet gemaaid werd."

'Een les', noemt Kuiper het project. "Er waren gewoon zo weinig kuikens. Toen zijn we gaan kijken, wat kunnen we beter doen?" Hij ontdekte een paar nesten in de vergeten hoekjes van de polder, waar niet werd bemest, maar ook niet gemaaid. Het gras bleek op die plekken perfect, precies hoog genoeg voor een nestje. Een ontdekking die later het uitgangspunt van Kuipers’ methode werd en waardoor de achttien boeren uit de Bovenkerkerpolder de grutto konden behouden. 

Nat gras

Hoe krijg je nou achttien boeren zij aan zij voor het behoud van de nationale vogel? Heel makkelijk, zegt Kuiper. "We hebben het van onderop geregeld, dus de boeren zijn betrokken. Heel anders dan in gebieden waar je te maken krijgt met organisaties als Natuurmonumenten of de provincie. Daar krijg je door machtsverhoudingen wrijving en getouwtrek. Als je het van bovenaf wil opdringen, dan gaat het mis. En de boeren ontvangen natuurlijk financiële compensatie, ook niet onbelangrijk."

Na jaren verder zoeken, proberen en aanpassen weten de boeren inmiddels wat er nodig is. Geen dunne mest op kruidenrijk gras, niet te vroeg mesten, een deel van het weiland moet hoog gras zijn en het belangrijkste; niet maaien voor juni anders worden de bijna onzichtbare gruttonestjes vermorzeld. 

En de polder moet nat zijn, nog zo'n belangrijke factor. Dat laatste is nog een hele onderneming, want om de grond nat te krijgen heeft Kuiper het waterschap nodig. Omdat de 'bureaucratische organisatie' niet altijd even slagvaardig is, regelde hij 40 pompen in de polder. Boeren kunnen zo zelf de waterstand bepalen, en dat werkt. 

Tekst gaat door onder de foto

Net zoals verderop, op het landje van boer Geijsel. Hij wilde meer weidevogels op zijn land. Wat gebeurt er als ik deze buis openzet en het land onder water laat lopen, had hij gezegd. Inmiddels is het een beroemd weidevogelgebied waar mensen uit het hele land voor omrijden.

Maar waarom zou je dit allemaal over hebben voor die vogels? Dat de grutto hier vertoeft, is belangrijk, legt Kuiper uit terwijl hij naar een oever vol bloemen wijst. "Want als het goed gaat met de grutto, gaat het goed met de natuur. Dan groeien er kruiden en bloemen, zijn er voldoende wormen en is de grond niet te droog. Zo zijn de rietzanger en de argusvlinder ook weer terug in dit gebied."

Kennis uit een boekje       

Kuiper heeft zijn eigen manier van werken, erkent hij. Veel rondlopen en kijken: waar zitten de vogels het liefst, hoe nat is de grond, welke bloemen groeien er. "Je moet begrijpen wat je ziet", zegt hij. Zijn methode levert hem eindeloze discussies op met ‘ecologen die alles volgens het boekje willen doen’ en verschillende overheidsinstanties. "Ze komen met de auto, draaien het raampje naar beneden en geven hun oordeel vanuit de stoel." 

Met de boeren heeft hij daarentegen meer gevoel. Want, zegt Kuiper, zij zijn de hele dag op hun land en snappen wat ze zien. Zij hoeven van Kuiper niet overtuigd te zijn van het belang of de schoonheid van de weidevogels. Dat maakt voor die grutto niet uit, zegt hij. "Het gaat er niet om wat de boer voelt, maar wat hij doet."

Volgens Lambalk, die zich inmiddels al vijftien jaar inzet voor de weidevogels, is het succes van de Boeren van Amstel dan ook vooral te danken aan Kuiper. Maar zijn lievelingsvogel? "De buizerd. Die zie je hier nooit."