Nog steeds messen op straat in Haarlemmermeer, maar 'niet meer omdat het zo stoer is'

Eerst even terug naar de avond van 16 december 2019. Terwijl zijn vrouw Saskia in de auto blijft zitten, loopt Tom Manting naar de geldautomaat in winkelcentrum Toolenburg. Hij neemt honderd euro op en wordt direct belaagd door twee jongens. Er ontstaat een worsteling waarbij Manting meerdere keren wordt gestoken. 

De Hoofddorper overlijdt ter plaatse en de politie start een klopjacht op de daders, die er met buit vandoor zijn gegaan. Later die week worden er twee 15-jarigen opgepakt. Omdat de rechtbank niet kan vaststellen wie de dodelijke verwondingen heeft aangebracht, worden beide jongeren in juli 2020 veroordeeld tot tien maanden cel en voorwaardelijke jeugd-tbs.

Schokgolf door Haarlemmermeer

De dodelijke roofoverval en de aanhouding van de tieners zorgt voor een enorme schokgolf door Haarlemmermeer. Honderden inwoners lopen mee in een lichtjestocht ter nagedachtenis aan Manting. De gemeente ontwikkelt een campagne om messenbezit onder jongeren terug te dringen. Onder de naam YouChoose worden jongeren ervan bewust gemaakt dat ze de keuze hebben om het mes thuis te laten.

Uit onderzoek van de gemeente, politie en welzijnsorganisatie Meerwaarde bleek destijds dat jongeren twee dominante beweegredenen hadden om de straat op te gaan met een mes op zak. Een deel vond het simpelweg stoer, anderen voelden zich gedwongen door hun omgeving en voor een deel gold het allebei.

De tweede categorie zag het als een noodzakelijk kwaad om een mes mee te nemen. Ze verwachtten mogelijk in een situatie terecht te komen waarin een mes van pas zou komen. En hoe meer jongeren zo denken, hoe meer jongeren er met een mes over straat lopen.

Niet uitsluitend de usual supects

Jongerenwerker Simone Duin kan zich die periode nog goed herinneren. Het waren toen niet uitsluitend de usual suspects die een mes bij zich droegen, vertelt ze in gesprek met NH. "Ook juist vaak degenen van wie je het niet verwachtte."  

De tendens is de afgelopen jaren flink veranderd, stellen de gemeente, de politie en welzijnsorganisatie Meerwaarde in een gemeenschappelijke verklaring. Hoewel er nog steeds jongeren zijn die messen bij zich dragen, ziet jongerenwerker Duin een verschuiving in hun motief.

Volgens Duin dragen vrijwel geen jongeren meer een mes puur omdat ze het stoer vinden. Wel omdat ze denken dat ze het mogelijk moeten gebruiken. "Ze denken dat ze een mes nodig hebben om zichzelf te verdedigen. Maar dat is schijnveiligheid."

Omdat er geen cijfers over wapenbezit zijn, kan de gemeente Haarlemmermeer niet zeggen of de campagne YouChoose ertoe heeft geleid dat er minder jongeren met messen over straat lopen. 

"Maar we weten zeker dat we jongeren aan het denken hebben gezet", aldus woordvoerder Wim Koevoet. "Dat geven ze zelf aan. Verder is de relatie tussen de politie en de jongeren sterk verbeterd. Het is ook pure winst dat politie en gemeente en jongerenwerkers elkaar uitstekend kunnen vinden en heel goed samenwerken."

Steekincidenten met jongeren

Cijfers van steekincidenten zijn er wel, en zelfs uitgesplitst naar leeftijd. 

Een kleine uitschieter (2022) daargelaten, lijkt het steekgeweld onder de jeugd in Haarlemmermeer vrij stabiel. Het is nog de vraag of dit jaar een uitschieter wordt, want in de eerste vijf maanden van het jaar zijn er al drie incidenten met 12- tot 17-jarigen geweest. En dat is evenveel als in heel 2023.  

Tekst gaat verder onder de tabel.

Ook voorbeelden uit het nieuws zijn er genoeg. Een van die incidenten van dit jaar de steekpartij in winkelcentrum Vier Meren in april. Een 17-jarige Hoofddorper stak tussen het winkelend publiek in op 16-jarige jongen, die zwaar gewond raakte aan zijn arm.

Twee jaar geleden stak een 17-jarige een 15-jarige neer. En geheel in lijn met de constateringen van jongerenwerker Duin: de dader verklaarde in de rechtbank dat hij een mes bij zich droeg omdat hij bang was dat het slachtoffer dat ook deed.

Lang niet alle jongeren hebben een mes bij zich. Zo dragen Mark* (19) uit Hoofddorp en zijn vrienden nooit messen of andere wapens bij zich. "Je hoort natuurlijk weleens dat er weer iemand is gestoken", vertelt hij. "Maar als ik zoiets hoor, betekent dat niet dat ik zelf een mes bij me ga dragen. Ik blijf lekker op een afstandje."

Om te voorkomen dat meer jongeren een mes uit de keukenlade meegrissen, voeren de gemeente, politie en Meerwaarde campagne. Met succes zou je kunnen zeggen, want inmiddels is de campagne YouChoose door negen regio's overgenomen. Bovendien richten de preventieve activiteiten zich inmiddels ook op andere maatschappelijke thema's als drugscriminaliteit en cybercrime. 

Keuze om zonder mes op pad te gaan

"Het belangrijkste is om met jongeren in gesprek te gaan en hen te laten inzien dat ze wél een keuze hebben", vertelt wijkagent Johan Dubbeldam. Hij heeft op TikTok 20.500 volgers en probeert daarmee jongeren te bereiken. "Ik laat zien dat wij ook mensen zijn. Daarmee verliezen we geen autoriteit, maar krijgen we juist meer respect. Het doet dan wat met ze als je ze aanspreekt."

*Marks echte naam is bekend bij NH. Tekst gaat verder onder de video op sociale media.

Niet alleen politieagenten en jongerenwerkers, maar ook ouders worden aangemoedigd om het onderwerp uit de taboesfeer te halen. Ouders schrikken vaak enorm als de politie met hun kind voor de deur staat, vertelt jeugdagent Lieske Grijsen. "Vaak weten ouders niet dat hun kind met een mes rondloopt." Zij rekent erop dat ouders daarna met hun kind in gesprek gaan.

Ook hebben de gemeente en de politie goed contact met scholen. Op de school komt af en toe een schoolagent langs, die op willekeurige momenten een kluisjescontrole doet. Daarnaast zijn er vanuit de campagne YouChoose gastlessen op scholen, die worden gegeven door bijvoorbeeld rechters, advocaten en officieren van justitie. Door een rechtszaak na te spelen, hopen zij te voorkomen dat jongeren de fout in gaan.

"Gedragsverandering kost veel tijd", zegt Johan. Als wijkagent heeft hij veel jongeren zien opgroeien tot volwassenen. Ondertussen zijn er weer nieuwe jongeren, die veelal tegen dezelfde problemen aanlopen: moeten ze wél of niet een mes bij zich dragen? "Je moet investeren in iets wat elke keer terugkomt."

Fatale steekpartij niet helemaal zinloos

Ook Toms weduwe Saskia hoopt dat zijn dood niet voor niets is geweest. "Als we het maar een paar keer kunnen voorkomen in de toekomst dan heb ik toch nog het idee dat de dood van mijn man niet helemaal zinloos is geweest", vertelde Saskia kort na het dodelijke geweld.

Zie hieronder een video van NH gemaakt aan het begin van de You Choose-campagne.