Waarom zijn de duinen zo nat?

'Vroeger', zegt Pieter Stuyfzand (emeritus hoogleraar hydrologie), "kon je in de winter van Haarlem naar Noordwijk schaatsen, dwars door de duinen. Op een gegeven moment is de mens zich ermee gaan bemoeien en zijn de duinen lange tijd verdroogd. De laatste decennia, en met name de laatste maanden, zijn ze weer nat.”

En daar hebben veel kustbewoners last van. Bij Thea Bruins in Aerdenhout staat de pomp permanent te draaien om het souterrain droog te houden, in Heemskerk moeten Bob Sap en Natasja van Straten dag en nacht hun best doen om hun kas leeg te pompen en voor Peter Stam zit het seizoen in zijn Egmondse duintuin na een overstroming er eigenlijk alweer op.

Dat komt niet alleen de hevige regenval van de afgelopen maanden, maar ook door menselijk ingrijpen in de grondwaterstand. Vroeger haalde drinkwaterorganisatie PWN het drinkwater voor Noord-Holland uit de duinen maar in 2002 besloten verschillende instanties om daarmee te stoppen. De duinen waren zo droog geworden dat de biodiversiteit er ernstig onder leed. Sinds de grondwaterstand de laatste decennia weer stijgt, gaat het een stuk beter met de planten en dieren. 

Dat zegt ook Marc Janssen van Stichting Duinbehoud. In het natte duingebied zijn verschillende plantjes teruggekeerd, zoals de teer guichelheil, rietorchis en moeraskartelblad. "Het is een heel bijzonder natuurgebied geworden."

Bekijk hieronder de reportage.

Goed nieuws dus, natte duinen. Maar zo nat als nu, dat was nou ook weer niet de bedoeling. Het grondwater heeft sinds het begin van de metingen, zo’n 100 jaar geleden, nog nooit zo hoog gestaan als nu, zegt een woordvoerder van drinkwaterbedrijf PWN, tevens de beheerder van de Kennemerduinen en het Noord-Hollands Duinreservaat. “Op sommige plekken meten we meer dan een meter stijging sinds 1960.”

De regen

En dat leidt niet alleen tot een hoop overlast en schade aan fietspaden, kelders en tennisbanen, maar inwoners zoeken ook naar antwoorden. Want hoe heeft dit kunnen gebeuren? En wie is er verantwoordelijk? 

Volgens experts is er maar één hoofdoorzaak. “De regen”, zegt Stuyfzand zonder twijfel. “Het heeft van oktober tot nu geregend. Het systeem is verzadigd en nu loopt het over.”

Dat blijkt ook uit cijfers van het KNMI-neerslagstation in Bergen. De laatste jaren valt er sowieso meer regen, maar het afgelopen half jaar was het extreem nat. In oktober zelfs twee keer zoveel dan in een normale winter. En daar kwam de extreme neerslag in februari nog eens bovenop.

De neerslag was zo extreem dat Maarten Kuiper, van onderzoeksbureau Aveco de Bondt, concludeerde dat de hoge grondwaterstand met name door de regen is veroorzaakt. Maar daar nam lokale partij Hart voor Bloemendaal geen genoegen mee. Inmiddels kijkt een tweede onderzoeksbureau opnieuw naar de oorzaken van het hoge grondwaterpeil in de omgeving. 

Vernattingsbeleid

Volgens Marielys Roos, fractievoorzitter van Hart voor Bloemendaal, is het begonnen in 2002, toen PWN van de provincie te horen kreeg dat ze niet langer drinkwater uit de duinen mocht halen. Het drinkwater uit de duinen werd te zout en de duinen te droog. Sindsdien haalt PWN het drinkwater uit het IJsselmeer, maar wordt het nog wel gefilterd in de duinen.

“Ik woon in Zandvoort. Voeger dronk ik het water uit Bentveld of Overveen, nu komt het uit Andijk”, zegt Stuyfzand. “En dat heeft natuurlijk effect op het grondwaterpeil. Als je minder water uit de duinen pompt, dan stijgt het grondwater.”

Stoppen met drinkwaterwinnen is volgens de hoogleraar onderdeel van het ‘vernattingsbeleid’. “De duinen waren tot twintig jaar geleden veel te droog. Daar leed met name de vegetatie onder. De laatste jaren is ecologie belangrijker geworden en door te stoppen met drinkwater winnen, zijn de duinen weer natter geworden.”

En dat beleid werkt, zegt Frans van de Ven, senior expert Stedelijk Waterbeheer bij Deltares. “In de voorheen verdroogde duinen zagen we een sterke afname van biodiversiteit. De vernatting van de duinen heeft bijgedragen aan herstel van de biodiversiteit. Het goede nieuws is namelijk dat bijzondere planten, insecten en dieren weer terugkeren.”

En vergis je niet, zegt Van de Ven. “De ondergelopen kelders zijn geen direct gevolg van het vernattingsbeleid. We zien dat de zoetwaterbel in de duinen is gegroeid door de hogere grondwaterstanden. Dat water lekt langzaam naar de zee en richting het land. Maar aan de landkant is er helemaal niks veranderd, het stroomt nog net zo langzaam weg als 20 jaar geleden.”

Wie neemt de leiding?

Uiteindelijk wordt het grondwaterpeil bepaald door allerlei verschillende schakeltjes. Stuyfzand wijst op de riolering; ‘vroeger zo lek als een mandje, nu zijn ze van nieuw materiaal en kunnen ze geen water meer opnemen’ en dan zijn er de laatste jaren ook nog eens tientallen naaldbomen gekapt. “Die verdampen veel water en als je die weghaalt, dan stijgt het grondwaterpeil.”

En dan is er nog het probleem van afwatering. Want waar kan het water naartoe? Volgens Gé van den Eertwegh, als onderzoeker van KnowH20 gevraagd om de Bloemendalers van nieuwe conclusies te voorzien, moet er vooral gekeken worden naar drainage rondom woningen. Zijn belangrijkste punt van kritiek: het is onduidelijk welke partij nu de leiding neemt om langetermijngevolgen voor bewoners te monitoren.

Wat is een kelder?

Maar wat eigenlijk echt niet hoeft, zegt Van de Ven, is pompen. “Vroeger was het heel normaal dat je kelder eens in de zoveel tijd onder water staat. Alleen is dat in de afgelopen 30 jaar niet voorgekomen. Een kelder is een opslagruimte, en als er water in staat dan moet je de spullen wat hoger zetten. Al het water wat je vandaag wegpompt, loopt er morgen weer in. Grondwater hou je gewoon niet tegen.”

Hetzelfde geldt voor de fietspaden. “Die hebben we neergelegd in een hele droge periode. Misschien liggen die gewoon op de verkeerde plek.”

Het belangrijkste is volgens Van de Ven dan ook om te stoppen met zoeken naar een schuldige. “Niemand heeft een kapitale fout gemaakt. De duinen waren te droog, nu zijn ze aan het herstellen. Als je de duinen wil behouden, dan is dit nodig.”