Omgevingsdiensten komen door personeelstekorten onvoldoende toe aan milieucontroles. Dat blijkt uit onderzoek van NH, samen met andere regionale omroepen en de NOS. Zonder (voldoende) controles kunnen bedrijven ongehinderd giftige stoffen uitstoten. Stoffen die gevaarlijk zijn voor de gezondheid van de mens.
Het lukt de omgevingsdiensten niet om voldoende milieucontroles uit te voeren, vooral door een tekort aan deskundig personeel. Dat blijkt uit een analyse van jaarstukken van de omgevingsdiensten door NH en de NOS. De drie omgevingsdiensten bevestigen tekorten op verschillende terreinen: van een toezichthouder, tot jurist of een vergunningverlener, veel stoelen blijven leeg.
Bedrijven en (klein) industrie mogen bepaalde stoffen lozen, mits ze daar een vergunning voor hebben. Omgevingsdiensten zijn verantwoordelijk voor vergunningverlening, toezicht en handhaving van bedrijven. Ze controleren onder meer de naleving van milieuregels bij risicovolle bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen, zoals Tata Steel. Ook zien ze toe op lozingen van bijvoorbeeld pfas, het saneren van asbest en de milieuregels in de bouw en agrarische sector. Een opdracht die ze vanuit de verschillende gemeenten en de provincie Noord-Holland toebedeeld krijgen.
Dat is reden tot zorg, zegt Chiel Jonker, milieuchemicus bij de Universiteit Utrecht. Met name omdat beperkte milieucontroles volgens hem direct invloed hebben op de gezondheid van mensen. Hij legt uit: “Bij onvoldoende controles heb je kans dat er allerlei giftige stoffen door de mazen van het net heen glippen.” En zo belanden deze, vaak voor mensen gevaarlijke, stoffen in het milieu. Die giftige stoffen komen uiteindelijk op ons bord. Via drinkwater, via de beregening op onze aardappelen, via het gras naar onze koeien en via het water naar onze vissen.
Jonker: "We hebben het over een enorm breed palet aan giftige stoffen. Van zware metalen tot PFAS.” Er kan volgens de milieuchemicus niet zonder meer gezegd worden dat de ene stof een probleem is en de andere niet. Dat hangt ook af van de concentratie. Maar, “kwik en lood wil je niet binnenkrijgen, want dat is slecht voor je brein. Arseen evenmin want dat is kankerverwekkend. PFAS is schadelijk voor het menselijke immuunsysteem en bovendien mogelijk kankerverwekkend.”
Milieucontroles
De omgevingsdiensten erkennen nu zelf ook niet altijd aan alle taken te kunnen voldoen. Door ‘een op hol geslagen arbeidsmarkt’ zijn er bij de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord tekorten. Net als bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, die onder andere Tata Steel controleert. De dienst nam daarom over 2023 60 nieuwe mensen aan, maar zit daarmee 'wel aan de grens van wat ze als organisatie aankunnen'.
Dit alles is niet zonder gevolgen. Gepland werk blijft liggen en omgevingsdiensten maken noodgedwongen keuzes over welke taak prioriteit krijgt. Zo kiest Omgevingsdienst IJmond wel voor toezicht op bedrijven die al een vergunning hebben, maar minder voor de extra taak om bedrijven nieuwe milieuvergunningen te verlenen.
En dat terwijl Jonker van mening is dat controles juist moeten worden opgevoerd, in plaats van afgeschaald. Op dit moment worden alleen de bedrijven met een vergunning gecontroleerd, legt hij uit. Maar, vervolgt hij, “in het productieproces worden soms ook andere stoffen gevormd en dus geloosd waarvan bedrijven zich al dan niet bewust zijn. Voor deze stoffen is geen vergunning aangevraagd, en daarom worden ze niet gecontroleerd. Dat is idioot. De slager keurt zijn eigen vlees.”
Specialisten
Met name het invullen van specialistische functies blijkt een uitdaging. In de IJmond zijn bouwplantoetsers, ecologen, vergunningverleners milieu en ervaren juristen moeilijk te vinden. Bovendien kiezen medewerkers door de krappe arbeidsmarkt steeds vaker voor een ZZP-baan, aldus de woordvoerder van Noord-Holland Noord.
Maar als je niet weet over welke stoffen je het hebt, hoe kun je dan de risico's ervan inschatten, vraagt Jonker zich af. Kennis van zaken is volgens hem juist bij milieucontroles van groot belang. “Dan weet je bijvoorbeeld ook welke extra stoffen er kunnen vrijkomen als een bijproduct van andere giftige stoffen.”
Om dit tekort aan specialisten aan te pakken, werken veel omgevingsdiensten met trainees die intern worden opgeleid. Maar dit heeft weer gevolgen voor de uitvoering van het werk. In het jaarverslag van de Omgevingsdienst IJmond staat: “Het opleiden en werkervaring opdoen kost tijd, wat terug te zien is in de doorlooptijd van zaken."
Verschillende milieuorganisaties waarschuwen al langer dat omgevingsdiensten tekortschieten in hun taken, waardoor mensen gezondheidsrisico's lopen. In 2021 bracht een commissie onder leiding van Jozias van Aartsen een kritisch rapport uit over de kwaliteit van de omgevingsdiensten. Van Aartsen herkent de conclusies uit het onderzoek van de regionale omroepen en de NOS en wijt de tekorten onder meer aan de versnippering van de diensten: "Er zijn nu te veel omgevingsdiensten om overal voldoende specialisten in dienst te hebben. We hebben geadviseerd om een ondergrens te hanteren voor de omvang van een omgevingsdienst". Eerder dit jaar concludeerde Van Aartsen dat er nog maar weinig gedaan was met zijn eerdere advies.
Wederhoor
Omgevingsdienst NL, de koepelorganisatie van omgevingsdiensten wil niet reageren op concrete vragen van de regionale omroepen en de NOS, maar laat in een statement weten: "Omgevingsdienst NL constateert uit de verhalen van de leden dat het in deze tijd minder makkelijk is om gekwalificeerde, specialistische medewerkers te vinden. Soms duurt het invullen van vacatures langer dan gewenst."
Verantwoording
Journalisten van regionale omroepen hebben alle jaarstukken van de 29 omgevingsdiensten gelezen. Daaruit blijkt dat bij alle omgevingsdiensten passages staan over personeelstekorten en krapte, met wisselende gevolgen voor kwaliteit en kwantiteit. Bij een deel van de jaarstukken is uitgegaan van concept jaarstukken omdat de definitieve versies nog niet gepubliceerd zijn. De NOS en de regionale omroepen hebben koepelorganisatie Omgevingsdienst NL meermaals om antwoorden op inhoudelijke vragen gevraagd. De organisatie heeft ervoor gekozen om alleen een statement te geven en niet op de vragen in te gaan. Aanvullende vragen aan de drie Noord-Hollandse omgevingsdiensten zijn wel beantwoord en verwerkt in het artikel.
Reageren? [email protected] of [email protected].