Vier eeuwen geleden: de Amsterdamse Nieuwmarkt door de ogen van Bartholomeus van der Helst

Aan het einde van de zestiende eeuw groeide Amsterdam uit zijn jasje. Er was dringend behoefte aan meer ruimte. De middeleeuwse stadsmuren, die waren bedoeld ter bescherming, zaten de stadsuitbreiding in de weg en moesten verdwijnen. Ook de meeste stadspoorten moesten eraan geloven. De Sint Anthonispoort mocht blijven. Deze werd verbouwd tot Waag en Gildehuis. Het water, dat liep van de Geldersekade tot de Kloveniersburgwal, werd overkluisd. Hier ontstond nu een groot plein, de Nieuwmarkt. Onder het plein stroomt nog steeds het water.

Tekst gaat door onder de foto

Sint Andreas

Rond de Nieuwmarkt werden begin zeventiende eeuw huizen gebouwd volgens het plan van stadsarchitect Hendrick de Keyser. In een van die nieuwbouwhuizen, op nummer 19, kwam Bartholomeus van der Helst in 1636 te wonen. Het pand is er niet meer. Honderd jaar geleden werd een aantal van die, inmiddels verkrotte, panden weer gesloopt.

Van het woonhuis is alleen de gevelsteen bewaard gebleven, met daarop Sint Andreas met het kruis dat verwijst naar het wapen van Amsterdam met de drie kruizen. De originele gevelsteen is in de muur van het Amsterdam Museum gemetseld aan de Sint Luciensteeg. Een kopie van die steen bevindt zich boven de ingang van het verzorgingshuis De Flesseman, waarvoor het voormalige woonhuis van Van der Helst moest plaatsmaken.  

Veel van de andere panden uit de zeventiende eeuw zijn trouwens ook verdwenen. Er staan er nog maar een paar. De meeste gebouwen aan de Nieuwmarkt dateren van later tijd.

Tekst gaat door onder de foto.

Bartholomeus van der Helst was een schilder die bekend stond om zijn portretten. "Van der Helst had vooral burgemeesters als opdrachtgever", weet Judith van Gent. Zij deed jarenlang promotieonderzoek naar de schilder.

"Mannen als Andries Bicker en Johan Huydecoper wilden zich op een gladde, mooie manier, geschilderd hebben. Van der Helst deed dat ontzettend goed. Hij had een geweldige stofuitdrukking. Er zijn schilderijen met satijnen japonnen waarbij je het satijn bijna kunt aanraken, zo levensecht geschilderd." 

Van der Helst was daarmee geliefder dan tijdgenoot Rembrandt omdat hij, in tegenstelling tot Rembrandt, de mensen wel afbeeldde zoals zij zichzelf graag zagen.  

Tekst gaat door onder de foto.

In 1666 maakte Van der Helst een schilderij van de Nieuwmarkt vanuit zijn woonhuis. Op de voorgrond rechts zien we een oude vrouw met een kruiwagen vol groenten. Aan de linkerkant staat een groep kinderen bij een karkas van een varken dat op een ladder bevestigd is. In het midden zien we een doorkijkje op de Nieuwmarkt. Het Waaggebouw staat er.

Daarachter, aan het water van de Geldersekade, de masten van de vissersboten. Het waren er veel, want hier was de visafslag en werd de vis verhandeld. Het schilderij bevindt zich sinds 1764 in de collectie van de Hermitage in Sint-Petersburg. 

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Bartholomeus van der Helst overleed in 1670 en ligt begraven in de Waalse kerk.

Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad Amsterdam

Voor de afleveringen van De Verdwenen Stad Alkmaar kun je hier terecht