Mysterieuze omwallingen op Gooise heide stellen archeologen voor een raadsel

Het is lastig te zien wanneer je over de heide tussen Hilversum en Laren loopt. Maar wie goed kijkt, ziet dat er op enkele plekken vierkantvormige verhogingen zijn gebouwd. Lang werd gedacht dat het 'gewoon' omwallingen waren om schapen vroeger in te houden - er waren immers genoeg schapenhouders in het Gooi, maar dat blijkt toch niet helemaal te kloppen. 

In 1850 werd er voor het eerst onderzoek gedaan naar deze mysterieuze omwallingen. Conclusie: het kan voor verschillende doeleinden hebben gediend, maar een echt duidelijk antwoord was er niet. Er kwamen meerdere hypothesen voorbij: er zouden bijenstallen op hebben gestaan of misschien waren het wel Romeinse kampen. Niks was zeker, behalve dat het 'ergens tussen de middeleeuwen en begin 19e eeuw' was gebouwd.

Onderzoek heropend 

Bijna 200 jaar later was deze vraag nog steeds onbeantwoord. Het Goois Natuurreservaat, dat alle natuurgebieden in het Gooi beheert, vond het in 2021 tijd om het onderzoek te heropenen. Jan van Doesburg van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed mocht dit leiden. "Samen met metaaldetector-amateurs en archeologen van AWN Naerdincklant pakten wij dit onderzoek op om het mysterie eindelijk op te lossen", vertelt Van Doesburg.

Maar dat bleek zelfs met de technieken van vandaag lastiger dan gedacht. "Drie jaar geleden begonnen we met een uitgebreid onderzoek naar de omwallingen en de grond. Nog steeds kunnen we alle vragen die gesteld zijn niet volledig beantwoorden." 

Beetje meer duidelijkheid

Het enige waar ze meer duidelijkheid over hebben, is de tijd waarin ze zijn gemaakt. "We hebben verschillende stukjes uit de grond laten onderzoeken bij de Wageningen University en Rijksuniversiteit Groningen. Daaruit kwam dat de omwallingen tussen 1400 en 1600 zijn gebouwd. Ze hebben ongeveer 100 tot 200 jaar bestaan."

Maar de functie van het complex blijft ook nu nog een raadsel. "Wat we zeker weten, is dat het geen Romeinse kampen waren. Daarvoor zijn ze veel te jong. Bijenstallen zijn veel kleiner, dus dat kan het ook niet geweest zijn."

Wat was het dan?

Van Doesburg komt uit op twee hypothesen: Of er werden tóch schapen gehouden, of het heeft een militaire functie gehad. Maar ook die ideeën kunnen makkelijk worden weggestreept. De omwallingen zijn namelijk veel te laag; schapen kunnen er makkelijk overheen. En ook is er geen munitie uit die tijd gevonden, wat erg onlogisch is als militairen zich er gevestigd zouden hebben.

Wat is het dan wél? "Dat blijft dus eigenlijk de vraag. In 1850 wisten ze het niet en nu nog steeds niet. Misschien kunnen archeologen over 200 jaar dit dilemma wél oplossen. Voor nu moeten we vooral hopen dat de kampjes bewaard blijven, zodat we er ooit misschien wel achter komen wat voor doel het had."