"Zo zien drugsverslaafden er dus uit, we slapen echt niet allemaal onder een brug"

"Ben je nerveus?", wil Rob* (31) weten, als hij naar de ingang van het gebouw loopt waar de praatgroep wordt gehouden. Het ontkennende antwoord stemt hem tevreden. "Laten we alvast naar binnen gaan." Rob is, hoewel hij al bijna twee jaar clean is, verslaafd, en gaat regelmatig naar anonieme praatgroepen. Hij helpt ook andere mensen clean te blijven.

Het notitieblok had beter thuis kunnen blijven: alles wat wordt besproken, is en blijft anoniem. Zo wordt een veilige omgeving gecreëerd voor wie komt. Wie er komt, is ook voor Rob elke keer een verrassing. Hij is overigens niet de 'leider' van de groep, dat is de groep in zijn geheel.

En hoewel er veel religieuze verwijzingen zijn (zo wordt regelmatig gesproken over 'God' en 'Hem'), is de praatgroep niet verbonden aan een kerkgenootschap en hangt er meer een spirituele lading aan, zo verzekert hij. "Iedereen interpreteert het op zijn of haar manier."

Knuffel

Van de buitenkant ziet het pand er uit als een bedrijfsgebouw. Binnen is het huiselijker ingericht. Er staan zitbanken in verschillende kleuren, met tafeltjes in het midden waar literatuur op wordt gelegd. Op de grond ligt een tapijt en aan de muur tikt een klok. De stoelen aan de lange tafel worden bij de banken in een cirkel gezet, zodat iedereen elkaar aan kan kijken. De koffie pruttelt en het theewater kookt in het kleine keukentje naast de zithoek.

Bij binnenkomst is de ruimte nog leeg, maar langzaamaan druppelen de andere deelnemers binnen. Iedereen geeft elkaar een knuffel alsof ze elkaar al jaren kennen. Rustig zoeken de mensen een plekje op. Er zijn vanavond zo'n twintig mensen, meer vrouwen dan mannen en van alle leeftijden, op de bijeenkomst afgekomen. Al ligt de gemiddelde leeftijd nu iets hoger, zegt Rob. "Vaak zie je ook meer jongere mensen naar de praatgroep komen."

Voor het grootste deel komen deze deelnemers uit de regio, sommigen komen van verder uit de provincie. Ze kletsen vrolijk met elkaar. Door het zomerse weer dragen ze luchtige kleding: de een draagt een korte broek, de ander een jurk of rok. Een enkeling heeft een zichtbare tatoeage, bij de meesten is die er niet of is die niet te zien. Sommige mensen gooien hun schoenen uit en lopen op blote voeten, anderen gaan onderuitgezakt op de bank zitten.

Gewone mensen

"Zo zien verslaafden er dus uit", zegt Cleaske, die dagelijks naar zulke bijeenkomsten gaat en graag haar verhaal deelt. "Je denkt misschien aan mensen die onder de brug liggen, maar het zijn heel gewone mensen met gewone beroepen." Er zijn mensen bij die dakloos zijn geweest, maar ook niet allemaal. En ze hebben met elkaar gemeen dat ze allemaal verslaafd zijn aan alcohol en/of middelen - ook alcohol wordt als een drug beschouwd.

Transvrouw Cleaske (46) heeft het niet makkelijk gehad in haar leven, vertelt ze. Al van jongs af aan weet ze dat ze liever een meisje wil zijn, maar dat wordt niet geaccepteerd. Bovendien groeit ze op in een onveilige thuissituatie met veel drank en geweld. En dat werkt door in haar volwassen leven: 'Ik heb een heftig leven gehad waarin ik steeds wegrende van mijn verantwoordelijkheid en alleen maar werkte. Ikke, ikke, ikke… ik dacht alleen maar aan mijzelf ten koste van anderen.' Ze is meerdere keren opgenomen geweest in een kliniek.

Timer

Sinds een aantal jaar gaat het beter, ook heeft ze de geslachtsveranderende operatie achter de rug. Ze laat een timer zien op haar telefoon. Twee jaar, twee maanden en veertien dagen. "Zo lang ben ik al clean." Ze vond het eerst eng om haar verhaal te doen, maar nu deelt ze het graag. "Het interesseert me niet meer wat anderen vinden en ik hoop mensen te helpen."

Tijdens zo'n avond als deze mogen de deelnemers delen wat ze willen over de worsteling met hun verslaving of juist wat ze de afgelopen tijd hebben geleerd. Het is overigens uit den boze om in de kring te vertellen aan welke middelen je verslaafd bent. En als iemand praat (wat altijd begint met 'ik ben [naam] en ik ben verslaafd') moet de rest stil zijn.

Het gaat vooral om luisteren en om begrip tonen naar elkaar. Iedereen kan wel wat steun en liefde gebruiken, maar deze mensen - die al jaren worstelen met hun verslaving en vaak in een kliniek opgenomen hebben gezeten - net iets meer. Sommigen zijn al jaren clean, anderen nog maar een maand. Maar oordelen over elkaar doen ze niet. Overigens: van een verslaving kom je nooit af. Je kunt nog zo lang clean zijn, maar het gevaar om terug te vallen blijft bestaan.

Egocentrisch

Daarom is het ook zo belangrijk om aan jezelf te blijven werken, wordt me verzekerd. "Veel mensen zijn voor van alles en nog wat gediagnosticeerd, maar uiteindelijk is het zo dat verslaafden heel egocentrisch zijn. Alles draait om hen en de verslaving”, zegt Rob. Dat moet eraf.

Het helpt voor hen als ze de verbinding met andere mensen (weer) leren op te zoeken. Dat ze leren om anderen onbaatzuchtig te helpen, zonder dat ze er zelf beter van worden. "Een voorbeeld van mij is dat ik laatst iemand hielp die gewond op de grond lag. Niemand was er bij en ze had hulp nodig. Zelf had ik er niets aan, sterker nog: ik kwam te laat op m'n werk."

Niet verplicht

Hoe goed de praatgroepen voor sommige mensen ook werken, verplicht is het niet. "Sommige mensen moeten heel diep zinken voor ze bereid zijn aan zichzelf te werken", zegt Rob. "Dan moeten ze óf de bodem hebben bereikt, óf zijn opgenomen in een kliniek, óf zijn overleden." Dat laatste is hard - en hulp komt dan te laat, maar gebeurt wel regelmatig, vertellen ze. "Dan zien we mensen niet meer en horen we later dat ze zijn overleden."

Uiteindelijk draait het om discipline, met een beetje hulp van anderen. Het geeft de mensen ook de bevestiging dat ze niet de enigen zijn en dat ze er niet alleen doorheen hoeven.

De sessie eindigt met een groepsknuffel: iedereen gaat in een kring staan met de armen over elkaars schouders. Met wat afsluitende woorden en veel knuffels neemt iedereen afscheid. De kopjes worden opgeruimd en de stoelen gaan terug naar hun plek. Morgen zijn ze er weer.