Kabinet draait geldkraan Noord-Hollands natuurbeleid dicht, en nu?

Neem Martijn De Jong, projectleider bij Landschap Noord-Holland. Al een hele tijd wil hij aan de slag om de natuur in West-Friesland te verbeteren. Met tientallen tuinbouwers in die omgeving moet de waterkwaliteit daar zo snel mogelijk omhoog en de weidevogels beter beschermd. Maar boeren overtuigen om een deel van hun productie in te leveren voor de weidevogels, daar heeft De Jong wel geld voor nodig.

Het geld zou komen uit het potje Nationaal Programma Landelijk Gebied, een van de laatste overblijfselen van het landbouwbeleid van Rutte IV. Vanuit de gedachte dat provincies dichter op natuurgebieden zitten dan Den Haag, moesten zij de stikstofcrisis oplossen, de waterkwaliteit verbeteren en de biodiversiteit herstellen. In totaal was er voor dat project 25 miljard beschikbaar, dat in verschillende termijnen beschikbaar zou komen. Noord-Holland heeft daar nu 21 miljoen van ontvangen. 

Dat budget komt niet meer voor in de plannen van de nieuwe regering. "We stoppen met het Nationaal Programma Landelijk Gebied", schrijft het kabinet-Schoof in het regeerakkoord. Voor een deel wordt het programma vervangen door 'agrarisch natuurbeheer' door boeren, waarvoor het kabinet vanaf 2026 structureel 500 miljoen euro uittrekt. 

Het Rijk wil de regie overnemen, staat in het regeerakkoord. Wat dat precies inhoudt, is nog onduidelijk. En dat leidt bij betrokken partijen die de afgelopen twee jaar op alle niveaus natuurdoelen proberen te behalen tot een hoop onrust. 

Tekst gaat verder onder de foto.

Zo ook bij Natuurmonumenten, beheerder van 52 natuurgebieden in Noord-Holland. "We hebben afgelopen twee jaar hard gewerkt om met alle partijen in gesprek te gaan. Het programma bood ons de kans om samen te werken en het is teleurstellend om ermee te moeten stoppen", zegt gebiedsmanager Lea van der Zee.

Volgens Van der Zee komen projecten nu op losse schroeven te staan. Van der Zee heeft bijvoorbeeld een hoop uren geïnvesteerd bij het Zwanenwater om de overgangszone tussen het Natura2000 gebied en de naastgelegen bollenvelden te vergroten. "We hebben met iedereen gepraat om het op te lossen. De Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO), de dorpsraad, gemeente en de boeren. Concrete afspraken waren er nog niet en nu ligt alles weer helemaal stil."

Waterkwaliteit staat onder druk

En dat is een probleem. Want de doelen - stikstofreductie en verbetering van de waterkwaliteit - blijven gewoon staan. Daar is haast bij, want als Nederland in 2027 niet voldoet aan de Europese normen voor schoon water, heeft dat grote financiële gevolgen. Zo kan de Europese Unie dwangsommen opleggen of vergunningen weigeren.  

Een woordvoerder van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) is dan ook bezorgd over het stopzetten van het Nationaal Programma Landelijk Gebied. "De gezamenlijke basis en financiële onderlegger van de samenwerking in het landelijk gebied valt weg. Het is op dit moment nog onduidelijk wat daarvan de precieze gevolgen zijn. Alle gebiedsprocessen staan op dit moment onder druk."

Tekst gaat verder onder de foto.

Toch was er afgelopen jaren ook kritiek op het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Provincies zouden geen pijnlijke keuzes durven maken en er werden te weinig concrete maatregelen genomen. De Jong: "Het was een hele hoop verkennen, nadenken en uitzoeken. Maar echt een handtekening onder de afspraak dat het grondwaterpeil omhoog ging of dat er minder mest uitgereden wordt, dat was eigenlijk in Noord-Holland bijna nog nergens het geval." 

Het nieuwe kabinet wil dat agrarische natuurbeheerorganisaties het voortouw nemen in het behalen van natuurdoelen en trekt daar 500 miljoen euro per jaar voor uit. Deze zak met geld komt bij het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer terecht, met de opdracht om de natuur op landbouwgrond te herstellen.    

Onduidelijk waar geld heen mag

"Het is heel mooi om vijf keer zoveel budget te krijgen. Aan de andere kant is dat dus het enige geld voor landbouw. Tot nu toe is ons nog niet helemaal duidelijk waar het aan besteed mag worden", zegt Gieljan Beijen, gebiedscoördinator van Agrarisch Collectief Noord-Holland Zuid.

Voor Beijen begon de integrale aanpak net te werken, zegt hij. "In Spaarnwoude moest een stuk landbouwgrond omgezet worden in natuur. Daar is eindeloos over gesteggeld. Vanuit de integrale aanpak zijn wij gevraagd om een voorstel te doen. Alle partijen konden zich daarin vinden. Maar nu is het onduidelijk wat er verder gaat gebeuren."