De zoektocht van Guus naar waarheid over Haarlems politieverzet in Tweede Wereldoorlog

Hartendorf kent Bureau Smedestraat in Haarlem op zijn duimpje, hij diende 43 jaar in het Haarlemse politiekorps. Aan de slijtage op de trap bij de hoofdingang van het indrukwekkende pand in de Smedestraat hebben zijn dienstschoenen dan ook flink bijgedragen.

Als hij nu door het raampje naar binnen tuurt, ziet hij de postbussen van de appartementen die er inmiddels in gevestigd zijn. "Maar voor de rest ziet die gang er eigenlijk nog net zo uit als toen ik hier rondliep", vertelt hij tegen NH.

Tekst gaat door na de foto. 

De 71-jarige Santpoorter heeft dan een uur geleden de eerste boeken uitgedeeld aan familie, nabestaanden van verzetsmensen uit het politiekorps en andere belangstellenden. Daaronder ook de driehoek bestaand uit burgemeester Jos Wienen van Haarlem, hoofdcommissaris Hamit Karakus van de politie Noord-Holland en plaatsvervangend hoofdofficier van Justitie Corien Fahner. "Alle hotemetoten waren er", vertelt de oud-diender.

Zwarte Kees 

Andere belangrijke gasten die hij heeft uitgenodigd voor de boekpresentatie zijn nazaten van de verzetshelden uit zijn boek. Els Krijger, de dochter van Gommert Krijger alias Zwarte Kees, die de foute agent Fake Krist vermoord. En Fransje de Vries, dochter van Rengert de Vries, die lid was van de knokploeg van de politie.

Tekst gaat door na de foto. 

De dames zijn verguld met de handtekening van Guus in het boek, blij dat hij zo zijn best heeft gedaan om de waarheid over het verzet op te schrijven. Want dat was geen gemakkelijke klus: het verzet hield namelijk geen administratie bij.

Materiaal binnen handbereik

Na Dolle Dinsdag, als de geruchten van een naderende bevrijding losbarsten, hebben zowel de Sicherheitsdienst als de club van Fake Krist, een fanatiek medewerker van deze dienst, veel dossiers in de fik gestoken.

Maar Hartendorf heeft een groot voordeel. Hij heeft als politieagent toegang tot dagrapporten en processen-verbaal. "Dan heb je het materiaal binnen handbereik", legt hij uit. Als een collega tijdens de diensten met hem aan de praat raakt over alles wat er in Bureau Smedestraat heeft afgespeeld, duikt de Santpoorter de politiearchieven in. 

Hartendorf reist heel Noord-Holland af om te spreken met de nog levende leden van het politieverzet. Dat was toen al 45 jaar na de oorlog.

"Ze hielden hun verhaal voor zich want ja, je moest toch door met de wederopbouw van het land." Dat ze met één been in het graf toch aan hem het verhaal doen, is volgens Guus omdat hij één van hen is. "Ik kwam als politie-collega over de vloer, niet als journalist. Dat scheelt."

Opa Piet Hartendorf

Haarlem in Verzet werd uitgegeven in 1994 en het boek heeft veel losgemaakt bij nabestaanden die over de daden van hun ouders lazen. "Ze lazen in mijn boek vaak echt wat nieuws." 

Eén van de nieuwe hoofdstukken in het boek is het verhaal van Hartendorfs opa, Piet Hartendorf. Ook hij kende Bureau Smedestraat, maar dan een keer als celbewoner. Die verhalen, waarbij zijn opa tegen de lamp liep voor het verstoppen van twee Joodse jongens, kan Guus nauwkeurig beschrijven. Niet alleen door brieven en een dagboekje van zijn oma, ook de cel waar zijn opa in heeft gezeten kent Guus van binnenuit. 

Tekst gaat door na de foto. 

Het nieuwe boek heeft aanvullingen bij elk oorspronkelijk hoofdstuk. In de afgelopen dertig jaar heeft Guus als een ware rechercheur namelijk nog meer feiten boven tafel gekregen. Het laat zien hoe in het Haarlemse politiekorps geworsteld wordt met het verzetten tegen de Duitse bezetter en het uitvoeren van opdrachten.

"Er was geen handboek in oorlogstijd hoe je als politie moest handelen. Je moest schipperen. Als je de opdracht kreeg fietsen te vorderen, kon je niet na zes uur op straat met geen enkele fiets aan komen zetten." 

Teveel kopjes op tafel

Het politieverzet blijkt niet altijd groots te zijn, zoals de moord die de politieknokploeg op Fake Krist beraamt, Maar het gaat ook over de agenten die de opgepakte Bep Siertsema amper fouilleren op het bureau, terwijl in haar kleding een bundeltje bonnen verstopt is.

Of over politieman Henk Broekman die de familie Ten Boom in hun onderduikhuis aan de Barteljorisstraat meerdere keren waarschuwt dat er teveel kopjes op de tafel staan. Bij een inval zou dan namelijk duidelijk worden dat er anderen dan de familie aanwezig zijn. 

Geen geschiedenis

Maar Guus waarschuwt de lezer: "Het leest niet als een roman zoals van een Mulisch." De schrijver is niet al te gecharmeerd van romans waar schrijver de waarheid geweld aandoet. Zoals in het boek De Aanslag, waar Mulisch verzetsstrijders Hannie Schaft en Truus Menger rollen in de moord op Fake Krist heeft toegeschreven. "Daardoor zijn de verzetsdaden misschien wel onder de aandacht gekomen, maar dat moet je niet geschiedenis noemen."

Tekst gaat door onder de foto.

Juist de feitelijke opsomming in Bureau Smedestraat maakt de hoofdstukken over de invallen op onderduikadressen, of bij verzetsstrijders die distributiebonnen vervalsen spannender. Want je weet dat het waargebeurd is. Hartendorf: "Maar ook ik kan nooit helemaal de waarheid claimen. Zo meteen komt er iemand met een doos van zolder, waardoor mijn verhaal weerlegd wordt."

Of Guus het in dat geval kan laten om niet wéér een update van het verzet door de Haarlemse politie te schrijven, is nog maar de vraag. Vooralsnog zet hij er een punt achter. "Dit is het wel. De oorlog moet ook maar eens over zijn."

Met de opdracht voorin het boek voor zijn jongste kleinkind Lotus is duidelijk, dat de oud-politieman ook andere prioriteiten heeft. "Maar misschien ga ik nog mijn memoires over 43 jaar bij de politie schrijven." De titel heeft-ie al: Het Blauwe Theater.