Ooit trekvaart en verkeersader, nu groene buurtoase van Haarlem-Oost

Jan Appel woont om de hoek en noemt het een 'georganiseerde wildernis', de strook groen naast de weg waar het verkeer en de trein voorbijrazen. Waar in 2017 delen van het asfalt van de vierbaans toegangsweg van de stad plaatsmaakten voor wat gras en plantenbakken, staan nu weelderige vlinderstruiken, hoge pastinaakplanten met gele bloemen en een lange, volle heg van laurierwilg. 

Trekvaart terug? 

Het was de bedoeling dat het parkje na tien jaar plaats zou gaan maken voor water. Haarlem wil al heel erg lang de voormalige trekvaart in ere herstellen. Niet alleen uit nostalgie, maar ook vanwege de toenemende behoefte aan oppervlaktewater in de stad om de waterberging beter te regelen. 

Dat wordt nu wel onderzocht, maar de kosten zijn hoog. En wethouder Floor Roduner van Haarlem liet eerder aan NH weten dat het 'eerder de verbreding van het nog aanwezige slootje' aan de spoorkant de Amsterdamsevaart wordt. En dus krijgen de bewoners voorlopig alle ruimte om van 'hun' tuin te genieten. 

Tekst loopt door onder de foto.

Jan is samen met een vaste groep bewoners elke dinsdag bezig met het groenonderhoud en de aanplant van nieuwe struiken. "We hebben er weer duizend inheemse soorten bij gezet", vertelt hij enthousiast. Ze hebben het idee omarmd dat de natuur de ruimte moet krijgen. "Dat is het no dig principe", valt buurtbewoner Frans van Loon bij. Dat betekent dat er niet gegraven, gespit of geschoffeld wordt. Het bodemleven wordt dan niet verstoord en de grond wordt daardoor vruchtbaarder, is uit onderzoek gebleken. 

Geen water 

De Esplanade, zoals de langgerekte tuin is genoemd door de ontwerper, geeft het bewijs. Want zo vruchtbaar was de grond onder het asfalt niet, toen de groenstrook werd aangelegd. "De eerste laurierhaag ging dood, omdat er zoveel puin onder lag en hier geen water komt. In het begin moesten we de weg nog wel eens overschieten, naar het slootje bij het NS-terrein om te bewateren."

En dat was niet bepaald een veilige en constructieve methode, weet Jan. Nu is de heg hoog en groen, omdat op initiatief van de bewoners onderzocht is waar de heg beter geplaatst kan worden en op welke manier die onderhouden moet worden. 

Tekst loopt door onder de foto.

Myrna Wiggers is projectleider voor bewonersinitiatieven in Haarlem. Ze hoort het verhaal van Jan en Frans aan op een van de picknicktafels in het park. Niet omdat ze groene vingers heeft, maar om de wijkbewoners bij te staan in hun zelfredzaamheid. Sinds eind vorig jaar wordt er voor dit project drie jaar lang geld gereserveerd. De bewoners hebben 'Right to Challenge' aangevraagd.

Dat is naar Engels voorbeeld en staat voor ‘het recht om uit te dagen’. De gedachte achter die aanpak is dat een groep bewoners taken van gemeenten kan overnemen als zij denken dat het anders, beter, slimmer of goedkoper kan.

"Van die cichorei (een plantensoort, red.) kan je lekkere surrogaatkoffie maken." Jan weet zijn gast Myrna Wiggers wel enthousiast te maken. De gemeentelijke projectbegeleider kijkt haar ogen uit. En niet alleen om alles wat er groeit en bloeit. "Ik ga vooral 'aan' van dit soort initiatieven."

Tekst gaat verder onder het infokader.

Voor het project Esplanade is nu budget voor drie jaar beschikbaar gesteld aan de bewoners. Het is, samen met een vergelijkbaar project bij buurthuis Het Posthuis in het Zaanenpark, ook een leerproces voor de gemeente. Want zomaar openbaar groen of een pand uit handen geven, dat vergt nogal wat moed.

Hobbels 

"Er waren meer hobbels dan we hadden voorzien", zegt Jan. "Er is nu bijvoorbeeld geen wijkraad die het geld in ontvangst kan nemen, dus de financiële verantwoordelijkheid ligt nu bij mij." Er moet bij een dergelijk project wel een stichting opgericht worden. Ook om de aansprakelijkheid goed te regelen. "Want als er bij het tuinwerk iets gebeurt of er schiet door ons toedoen een steentje tegen een auto aan. Wat dan?"

Er lijken oplossingen, maar die moeten nu wel onderzocht worden. "En dan moeten we daar als gemeente een handboek voor maken voor komende projecten. Het is voor ons ook echt een experiment", vertelt Myrna. Ook de ambtelijke staf op het stadhuis moet er vertrouwen in krijgen. Dat levert nu nog wel eens frustratie op bij bewoners. Ook als ze weer een andere projectleider toegewezen krijgen."

Het kost tijd

Jan, Frans en de andere leden van de harde kern van de Esplanadegroep hebben ondertussen wel dat vertrouwen gekregen. "Ik kan ook Floor, Robbert of Bas (de drie betrokken Haarlemse wethouders, red.) aanschieten. Maar de les is dat het tijd kost. En het is natuurlijk best onzeker voor hen. Want wat als wij ermee stoppen? Dan is toch de angst dat het hier onverzorgd achtergelaten wordt."

Tekst loopt door onder de foto.

Jan en Frans hopen dat er niet alleen lessen geleerd worden over hoe bewoners meer zeggenschap krijgen, maar ook over hoe de bermen in de stad worden beheerd. Dat hun proeftuin nu een groene weelderige vaart is geworden, ondanks het puin in de zanderige, droge grond, zou een voorbeeld moeten zijn voor het maaibeleid in heel Haarlem. 

Klepelmaaier

Frans weet nog goed hoe hij in het begin van de Esplanade een keer de grove klepelmaaier van groenonderhoudsbedrijf Spaarnelanden heeft tegengehouden. "Ik ging er bijna voorliggen. Die dingen maaien alle bijen en andere insecten dood."

Ondanks de bewezen nadelen voor de insecten, wil Haarlem die maaimachine nog niet vervangen, omdat het dure apparaat nog niet is afgeschreven. Maar op de Esplanade komt die maaier niet meer. Jan en Frans houden dat strak in de gaten.

En terwijl de tuinbuurmannen alweer dode bladeren van de struiken plukken, komt er een andere buurtbewoner even een busje overgebleven zaadjes langsbrengen. "Hier, voor de tuin. Anders gooi ik het toch maar weg." Jan neemt het aan. "Die strooien we hier ook wel ergens uit."