Haarlems bier veroorzaakte Fries volksoproer en overstromingen Haarlemmermeer

 
Haarlem is van oudsher de bierhoofdstad van Noord-Holland. Ver voordat pils uit de bekende groene flesjes de overhand kreeg, waren de Haarlemse brouwers bepalend voor de smaak in de Lage Landen. Bijvoorbeeld, rond 1410 kwam driekwart van het bier dat in het Belgische stadje Lier werd gedronken uit Haarlem.

Haarlems hoppenbier

Hein Klemann, hoogleraar sociaaleconomische geschiedenis, onderzocht de handel van Haarlem door de eeuwen heen. In zijn boek Haarlem! Een geschiedenis toont hij aan dat het Haarlemse ‘hoppenbier’ hooggewaardeerd werd, niet alleen in de eigen stad, maar ook in Friesland, Overijssel en de Zuidelijke Nederlanden. ‘Die waardering hing niet alleen met de kwaliteit samen,’ schrijft Klemann, ‘maar ook met de prijs.’

In de vroege periode werd er ook al bier gebrouwen, maar dit was slechts een week houdbaar en daardoor ongeschikt voor export. Dit veranderde in de 14e eeuw: door hop toe te voegen aan het bier, werd het langer houdbaar en geschikt voor verkoop buiten de stad. Haver, een ander belangrijk ingrediënt, was goedkoop beschikbaar in Haarlem, en het zomergraan werd op veenakkers rondom de stad verbouwd. Ook was er volop helder duinwater in de omgeving.

Haarlems bier veroverde de Lage Landen, dankzij de gunstige prijs-kwaliteitverhouding. In 1487 leidde dit in Leeuwarden tot grote problemen. Het 'Liwwadder bieroproer' ontstond door twee mannen in een lokale herberg, die Haarlemmer Koytbier bestelden, terwijl er in Leeuwarden een wet was die het drinken van niet-Leeuwarder bier verbood.

Moorden en plunderingen om bier

De stamgasten waren zo verontwaardigd over het Haarlemmer bier dat ze hun geweren grepen en gewapend door de stad trokken. Deze gebeurtenis voedde de strijd tussen de twee politieke stromingen de Vetkopers en de Schieringers, waartoe ook de twee Haarlemmer bierdrinkers behoorden. Twee dagen na het incident ontplofte de situatie volledig: een woedende menigte van ruim 8000 Schieringers trok moordend en plunderend door de stad, waarbij vele doden vielen.

De Haarlemse brouwpraktijken veroorzaakten aanzienlijke problemen. Het hoppenbier moest lang verhit worden, wat veel brandstof vereiste. Dit leidde tot de illegale plundering van turfvelden in de omgeving door Haarlemse brouwers. De turfwinning vernielde de oevers van de Haarlemmermeer en veroorzaakte overstromingen.

Bier als belangrijkste exportproduct

Hoewel deze plunderingen vooral aan de oostkant plaatsvonden, hadden de Haarlemmers daar zelf niet direct last van. Toch kon deze destructieve werkwijze niet eeuwig doorgaan, zoals Klemann in zijn boek aantoont. Vanaf de tweede helft van de 15e eeuw werd 'lakense stoffen' het belangrijkste exportproduct van de stad.

Desondanks is de brouwerscultuur nooit volledig uit de stad verdwenen. Sterker nog, Brouwerij Jopen, opgericht in 1992, heeft een revival van speciaalbier in Nederland teweeggebracht. Sinds 2010 draagt ook Brouwerij Uiltje bij aan deze trend. Bier van beide brouwerijen wordt vrijdag- en zaterdagavond getapt op het festival in het Reinaldapark.