Al jaren vechten omwonenden Antoinette Verbrugge (65) en Hans Dellevoet (59) tegen de vervuiling van Tata Steel. Morgen verschijnt er een tweede advies van de Exportgroep Gezond IJmond over het effect van de staalgigant op 'hun' IJmond. Het eerste rapport loog er al niet om: IJmonders worden sneller ziek en leven korter. Tijdens een 'Toxic Tata Tour' delen ze hun twijfels. “Wat kunnen we nu verwachten? Nog meer bevestiging dat er iets gruwelijk mis is?”
Het is een druilerige ochtend in Wijk aan Zee wanneer Antoinette Verbrugge en Hans Dellevoet de eerste stappen zetten op hun zoveelste 'Toxic Tata Tour', een rondleiding langs het terrein van staalbedrijf Tata Steel in IJmuiden.
Terwijl ze omhoog loopt wijst Antoinette naar een polletje wildgroeiende rucola. "Toen ik hier net kwam wonen plukte ik het, en deed ik het thuis in mijn salade," zegt ze met een wrange glimlach. "Nu weet ik wel beter: die sla barst van de kankerverwekkende stoffen." Eenmaal boven verschijnt een inmiddels bekend IJmonds uitzicht over de ovens van het staalbedrijf, gedomineerd door rookpluimen die langzaam de lucht in trekken.
'Vuile hoek'
Morgen publiceert Expertgroep Gezond IJmond een tweede gezondheidsrapport. In het eerste rapport, dat afgelopen februari gepubliceerd werd, luidde het advies aan de overheid: 'zet gezondheid omwonenden op één tijdens verduurzaming Tata'. "En nu komt er dus nog een rapport", zegt Hans. “Wat kunnen we verwachten? Nog meer bevestiging dat er iets gruwelijk mis is?”
Beiden wonen in Wijk aan Zee. Samen met medebewoners zetten ze zich al jaren in om de vervuiling te stoppen. Antoinette deed als eerste aangifte tegen haar buurman Tata Steel en is inmiddels directeur van Stichting Gezondheid op 1, Hans is al zestien jaar fanatiek lid van de dorpsraad. Ze wijzen naar de horizon waar de dampen zich verspreiden achter de duinen. "Dat daar noemt men 'de vuile hoek', het deel waar voor ons de meeste vervuiling vandaan komt", zegt Hans.
Antoinette zucht. "Natuurlijk weten we het al. Maar het blijft hoop geven dat de wetenschap ons gelijk blijft bewijzen. Het probleem is alleen: de overheid handelt er nauwelijks naar." Ze vraagt zich af hoeveel bewijs er nog nodig is.
Expertgroep Gezond IJmond
De Expertgroep Gezond IJmond is een groep van onafhankelijke experts en onderzoekt in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de impact van vervuiling van Tata Steel op de gezondheid van mensen in de IJmond-regio, waaronder Wijk aan Zee. Hun belangrijkste rol is het uitvoeren en presenteren van wetenschappelijk onderzoek naar luchtkwaliteit en gezondheidsrisico's in deze omgeving. Daarnaast geven ze adviezen aan overheden en beleidsmakers over maatregelen die nodig zijn om de leefomgeving gezonder te maken en gezondheidsschade te beperken.
'Kijk', zegt Hans terwijl hij naar Kooksgasfabriek 2 wijst: "Tata verbruikt zo’n 3 miljoen ton steenkool per jaar. De kooksovens zijn alleen zo oud dat ze giftige rook vrijlaten door de ontstane scheuren en lekken." Deze ongare kooksdampen zijn gevaarlijk vanwege de schadelijke stoffen die ze bevatten, wat luchtvervuiling en gezondheidsrisico's veroorzaakt.
Dat inwoners van de IJmond door de staalfabriek gezondheidsrisico's lopen, is al jarenlang een gegeven. Zo laat wetenschappelijk onderzoek zien dat mensen die dicht bij Tata Steel wonen vaker last hebben van ademhalingsklachten, zoals astma en hoesten. Ook blijkt uit studies dat luchtvervuiling het risico op hart- en vaatziekten, maar ook kanker, vergroot.
“Wij hebben als bewoners keer op keer met suggesties van wetenschappers en experts aangedrongen op strengere maatregelen bij de overheid,” zegt Hans. “Maar de adviezen zijn niet bindend. Dat maakt het zo frustrerend. We hebben het gevoel dat we machteloos staan.”
Of ze daarom de strijd opgeven? Dat nooit, zweren zowel Antoinette als Hans. Toch eist het een zware tol. Zo zat Antoinette afgelopen week nog rechtop in bed, naar eigen zeggen 'piekerend over hoeveel erger het nog kan worden'.
"Soms kijk ik naar de zee, en dan denk ik: hoeveel troep en PFAS zit daar wel niet in. Mijn hond had zware metalen in zijn bloed. Het is overal," verzucht ze.
Niemand kan meer ons om ons heen, de golf van burgers die hun stem laten horen wordt steeds sterker
Niettemin geeft de samenwerking met medestanders haar kracht. “Wat mij energie geeft, is dat we op de kaart staan. Niemand kan meer ons om ons heen, de golf van burgers die hun stem laten horen wordt steeds sterker. Het is hartversterkend, de steun die we van anderen krijgen. Mensen zoals Hans, die altijd klaarstaan, of de vele bewoners die ons steunen met berichten."
Hans knikt instemmend: "Tata trekt gewoon een blik met Zuidas-advocaten open. Wij moeten het meestal doen zonder juridische ondersteuning." Toch blijft hij doorgaan. Niet om 'een activist' te zijn, maar om de overheid een spiegel voor te houden. “Het hele traject van Vergunning, Toezicht en Handhaving rammelt aan alle kanten."
Langs een kronkelend duinpaadje wordt de toekomst van Tata Steel besproken. Het rapport dat morgen verschijnt, geeft Antoinette een beetje hoop. “Met zo’n rapport kunnen we wetenschappelijk aantonen wat het effect van de uitstoot is, zonder dat politiek of lobbygroepen het kunnen wegwuiven,” zegt ze.
Die hoop voelt ook Hans, die daarmee denkt dat ze als omwonenden zodoende weer een stapje vooruit kunnen zetten. “De tijd van wegkijken is voorbij. Tata kan niet langer blijven vervuilen zonder gevolgen.”
Reacties Tata Steel en Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied
In een reactie laat Tata Steel weten: "Wij trekken het ons aan dat omwonenden zich ernstige zorgen maken én nemen die ook mee in onze dagelijkse bedrijfsvoering en bij het ontwerp van ons Groen Staal plan. Zo hebben we de afgelopen jaren al veel geïnvesteerd om emissies te beperken en geur-, stof-, geluid-, en lichtbelasting voor de directe omgeving te verminderen. [...] Als zwaar industrieel bedrijf kan de uitstoot niet naar nul, maar streven we wel naar een beperking van negatieve impact voor de omgeving. In ons Groen Staal Plan richten we ons met name op die aspecten van hinder die volgens het RIVM van invloed zijn op de gezondheid en we blijven we in gesprek met alle betrokken instanties. Wij, onze tienduizend medewerkers, willen onderdeel van de oplossing zijn, niet van het probleem."
Volgens een woordvoerder van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied vergunt en handhaaft de dienst zo streng mogelijk, binnen de beperkingen van de bestaande wet- en regelgeving. "Wij doen wat binnen de wettelijke mogelijkheden ligt om de gezondheid van omwonenden te beschermen. [...] Onlangs heeft de Omgevingsdienst bij de staatssecretaris Openbaar Vervoer en Milieu opnieuw, zoals we al langer doen, gepleit voor heldere wettelijke kaders om negatieve effecten op gezondheid en milieu te voorkomen."